Đến cuối năm 2020, khi VN index vượt mốc 1.000 điểm, thanh khoản của HOSE tăng mạnh. Tuy nhiên, hệ thống giao dịch của HOSE thường xuyên bị nghẽn lệnh vào cuối phiên. Có một câu chuyện khác đằng sau nút thắt cổ chai này.
Kỷ lục mới
Kết thúc cuộc họp ngày 8/1/2021, chỉ số VN Index đóng cửa ở mức 1.167 điểm, không xa mức cao lịch sử 1.204 điểm vào ngày 9/4/2018. Nhiều khả năng chỉ số VN index sẽ sớm chạm mức cao mới trong quý I / 2021 nếu động lực thăng hoa của thị trường chứng khoán tiếp tục được mở rộng nhờ nhiều hỗ trợ.
Về kinh tế vĩ mô, nền kinh tế Việt Nam được kỳ vọng sẽ phục hồi mạnh mẽ đến năm 2021 sau khi kiểm soát được đại dịch COVID-19. Về định giá, hệ số P / E bình quân của thị trường chứng khoán Việt Nam cao hơn các thị trường trong khu vực khoảng 16-17 lần. Lãi suất huy động thấp kỷ lục nhiều khả năng sẽ được duy trì trong bối cảnh lạm phát được kiểm soát và tỷ giá hối đoái ổn định, khiến chứng khoán trở thành thỏi nam châm hút tiền rỗng. Ngoài ra, nền kinh tế Việt Nam có động lực lớn trong dài hạn với làn sóng đầu tư và sự chuyển dịch của chuỗi cung ứng sang Việt Nam. Chính phủ khuyến khích đầu tư công và cải thiện cơ sở hạ tầng để bước đầu tạo động lực tăng trưởng trước mắt và lâu dài.
Các nhà đầu tư đã có không khí tiệc tùng trong những tháng cuối năm khi thị trường chứng khoán tiếp tục ghi nhận nhiều kỷ lục mới. Theo số liệu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam, số tài khoản giao dịch chứng khoán mở mới của nhà đầu tư cá nhân trong nước đạt 63.629 tài khoản vào tháng 12/2020, phá kỷ lục 41.500 tài khoản mở trước đó vào tháng 11 năm 2020.
Dòng tiền và các nhà đầu tư mới bổ sung giá trị và khối lượng cho các giao dịch. Trên sàn HOSE, tháng 12/2020, hầu hết các phiên giao dịch đều có giá trị hơn 10 nghìn tỷ đồng, gần gấp đôi so với 11 tháng đầu năm. Giá trị giao dịch khớp lệnh trên HOSE liên tục lập các kỷ lục mới là 12.000, 14.000, 16.000 và 18 nghìn tỷ đồng.
Nghẽn lệnh vào cuối phiên: Trạng thái “Bình thường mới”
Các phiên có giá trị giao dịch từ 14-15 nghìn tỷ đồng không phải là hiếm tại HOSE thời điểm hiện tại. Thanh khoản tăng mạnh trong hai tuần giao dịch cuối cùng của năm 2020. Vào cuối phiên, tình trạng quá tải diễn ra trở nên khá phổ biến. Trước việc HOSE tăng giao dịch tối thiểu lên 100 cổ phiếu và giá trị giao dịch vượt ngưỡng 13 nghìn tỷ đồng, sàn này đã xảy ra tình trạng quá tải.
Đặc biệt, sau 14 giờ giao dịch sụt giảm bất ngờ, lệnh nhà đầu tư đã thâm nhập vào hệ thống doanh nghiệp chứng khoán nhưng sau đó không xuất hiện tại Sở Giao dịch chứng khoán HOSE. Trong cuộc họp ATC có một lệnh mua và bán tượng trưng để xác định giá tham chiếu của ngày hôm sau. Nhà đầu tư chứng khoán đã quen với tình trạng quá tải, “bình thường mới” tại HOSE, mỗi khi thanh khoản tăng lên. Ví dụ, hệ thống giao dịch của HOSE trông giống như một vận động viên thể thao phải tham gia một cuộc thi marathon chuyên nghiệp. Càng kiệt sức, anh càng cố gắng về đích chậm hơn trong sự căng thẳng của tất cả các thành viên tham gia.
Trước bối cảnh đó, ông Lê Hải Trà, Thành viên HĐQT HOSE, trả lời phỏng vấn báo chí khẳng định, quá trình triển khai hệ thống giao dịch của HOSE hoàn toàn bình thường và không ghi nhận bất kỳ sai sót nào liên quan đến các quá trình thực thi. Nói về điều hành thị trường, ông Trà cho biết số lượng lệnh giao dịch của 20 công ty chứng khoán hàng đầu đã tăng từ 3 đến gần 12 lần kể từ đầu năm, dựa trên số liệu thực tế từ HOSE.
Người đứng đầu HOSE cho biết, cơ quan quản lý gần đây đã công nhận các doanh nghiệp đầu tư có phần mềm giao dịch bằng robot thuật toán, góp phần khiến lượng đặt mua tăng đột biến. Ông Trà giải thích rằng hệ thống công nghệ thông tin của sở có một số năng lực phòng ngừa. Nếu sự tăng trưởng đột biến nhiều lần có thể tạo ra tình trạng tạm thời không thể đáp ứng được các yêu cầu.
Vào đầu năm 2020, HOSE đã tăng số lượng điểm giao dịch tối thiểu như một giải pháp chữa cháy tạm thời từ 10 lên 100 cổ phiếu. Các công ty đầu tư cũng thực hiện nhiều giải pháp tạm thời khác, ví dụ: tăng giá trị giao dịch tối thiểu của nhà đầu tư, khuyến cáo khách hàng đặt lệnh sớm, chuyển giao dịch có lô lớn sang giao dịch thỏa thuận … nhưng trong thời gian chờ giao dịch. Với các giải pháp căn cơ hơn từ các cơ quan quản lý như đầu tư vào hệ thống giao dịch mới (thời gian có thể tính bằng năm), nhà đầu tư vẫn phải đối mặt với tình trạng quá tải, tức là các giao dịch bị tạm dừng vào cuối phiên, tức là đứng trước nguy cơ thua lỗ bất khả kháng.
Phần chìm của tảng băng
Chứng khoán phái sinh được thành lập để ngăn chặn sự biến động của giá tài sản cơ sở (đặc biệt là cổ phiếu) và tạo ra chênh lệch lợi nhuận ngắn hạn (chênh lệch giá). Đối với VN30Index, khả năng thực hiện chênh lệch giá được hiển thị nếu chỉ số của chỉ số phái sinh VN30 cao / thấp cách chỉ số cơ sở VN30Index một khoảng nhất định. Khi đó, công ty đầu tư sẽ mua danh mục chứng khoán VN30 theo tỷ lệ của chỉ số, bán chỉ số phái sinh và ngược lại.
Theo người đứng đầu một công ty chứng khoán, robot chia nhỏ lệnh mua / bán để tránh rủi ro giá nhảy vọt. Ước tính, với xấp xỉ 100 tỷ đồng giao dịch chứng khoán phái sinh, lệnh mua, bán cổ phiếu cơ sở trên hệ thống HOSE có thể được “tách” thành 1.000 đến 2.000 lệnh.
Khi công ty đầu tư tham gia vào hoạt động chênh lệch giá, nó sẽ thực hiện lệnh mua / bán 30 cổ phiếu cơ bản và mô phỏng chỉ số VN30 thông qua các rô bốt phần mềm đặc biệt cho hoạt động đó.
Vì các công ty đầu tư hoạt động tích cực nhất trên thị trường phái sinh nên số lượng lệnh cho hoạt động chênh lệch giá có thể dao động từ 5.000 đến 10.000 lệnh mỗi phiên. Trong bối cảnh thị trường bùng nổ thanh khoản, mua bán tấp nập, chênh lệch giá là yếu tố cộng hưởng dẫn đến quá tải khi hệ thống giao dịch của HOSE rõ ràng chưa theo kịp đà bùng nổ của thị trường.
Những dấu hỏi
Lần đầu tiên HOSE thường xuyên công bố thị phần môi giới là năm 2010. Kể từ đó, thị trường chứng kiến nhiều trường mở rộng thị phần môi giới. Đầu tiên phải kể đến là việc mở rộng cho vay ký quỹ đã giúp nhiều công ty chứng khoán đạt thị phần môi giới hàng đầu trong giai đoạn 2009-2010.
Sau quy định cho vay ký quỹ, một số doanh nghiệp đầu tư nhỏ đã cho vay với đòn bẩy tài chính rất cao, giúp bứt phá ngoạn mục ở thứ hạng cao trong 1-2 quý. Tuy nhiên, tham vọng tăng trưởng nóng và quản lý rủi ro kém đã dẫn đến sự sụp đổ sau đó của nhiều hiện tượng “ngựa ô”, một số trong số đó mất nhiều thời gian để phục hồi – và hậu quả đã được khắc phục, số khác đi rất xa và hầu như không được để lại trên thị trường đề cập.
Giao dịch chênh lệch giá tất nhiên là một phần của giao dịch hàng ngày xuất phát từ nhu cầu thực tế trên thị trường. Hiện nay, hoạt động kinh doanh chênh lệch giá và các doanh nghiệp đầu tư truyền thống cũng thường được đưa vào thị trường môi giới, dẫn đến sự sai lệch nhất định trong xếp hạng thị phần môi giới.
Về mặt hiệu quả, các công ty chứng khoán hàng đầu chia sẻ chênh lệch giá nên được xem như một hoạt động phòng ngừa rủi ro được sử dụng để giao dịch vì bản chất của các giao dịch rất khó tạo ra lợi nhuận lớn do chênh lệch tạm thời. Trong bối cảnh thanh khoản bùng nổ, hoạt động chênh lệch giá mở rộng đã góp phần làm quá tải đơn đặt hàng trong khi các nhà quản lý thị trường tỏ ra lúng túng thụ động mà không có sự chuẩn bị cần thiết để theo kịp bước nhảy vọt về thanh khoản. Doanh nghiệp đầu tư có nên nắm giữ nhau thay vì thanh khoản toàn thị trường đạt 20.000 tỷ, 30.000 tỷ và tất cả đều có lợi?
Cơ quan quản lý nhằm cải thiện thị trường chứng khoán Việt Nam để thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư quốc tế. Trong khi chúng ta đã vạch ra tham vọng bơi ra biển lớn để hội nhập thì trước hết phải chuẩn bị cơ sở hạ tầng để có thể khơi thông dòng chảy thanh khoản trong “ao nhà”. Một câu ngạn ngữ của Việt Nam là “cá chép vượt vũ môn”, nhưng cũng có câu “ao đứng, nước đọng”. Hệ thống giao dịch quá tải có đủ để kiểm tra các nhà quản lý cảnh giác hơn? Câu hỏi cuối cùng dành cho các nhà quản lý thị trường.
Biến động thị phần môi giới
Với sự thăng hoa của thị trường, cổ phiếu các công ty chứng khoán cũng tăng điểm ấn tượng. Giá cổ phiếu của các công ty chứng khoán dẫn đầu thị trường như SSI, HCM, VCI, VND … đã tăng 50% -100% trong 1-2 tháng qua dựa trên kỳ vọng tăng trưởng lợi nhuận nếu chỉ số VN Index cùng tăng, do lượng giao dịch bùng nổ. Theo công bố của HOSE, SSI, HCM, VPB, VCI và VND là 5 công ty chứng khoán lớn nhất dẫn đầu thị phần môi giới trên sàn này vào năm 2020 (xem Bảng 2).
Trong số những cái tên vừa nêu, cái tên VPS sẽ gây bất ngờ nếu không cần bàn đến sự xuất hiện của SSI, HCM, VCI và VND. VPS vượt qua VCI và VND lọt vào top 3, chiếm 8,22% thị phần môi giới chứng khoán và chứng chỉ quỹ trên HOSE cho cả năm 2020, cao gấp đôi so với mức 3,94% của năm trước. Đồng thời, SSI cũng như HCM và VCI ghi nhận thị phần môi giới giảm. Ngay trong quý IV / 2020, VPS đã tăng tốc chiếm 10,84% thị phần môi giới tại HOSE và sức nóng đổ dồn vào SSI. Công ty này chiếm thị phần 11,65% và liên tục đe dọa vị trí độc tôn của SSI trong suốt 7 năm ngoái.
Sự biến động mạnh của thị trường chứng khoán cơ sở trong năm qua khiến nhiều nhà đầu tư sử dụng hợp đồng tương lai của chỉ số VN30 như một công cụ phòng vệ danh mục đầu tư. Theo thống kê, trung bình hợp đồng tương lai VN30 sẽ đạt hơn 163.000 hợp đồng mỗi phiên vào năm 2020, gần gấp đôi so với năm 2019. VPS tiếp tục là hiện tượng thú vị ở vị trí dẫn đầu sân chơi này. Ngay trong quý III / 2020, VPS đã chiếm hơn một nửa giá trị giao dịch toàn thị trường, gấp bốn lần công ty đứng thứ hai là Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HCM), gần sáu lần VNDirect (VND) – công ty đứng thứ ba (xem bảng 3).
Hoạt động phái sinh của 5 công ty chứng khoán hàng đầu
Thu nhập của các công ty đầu tư đến từ ba nguồn chính: kinh doanh tự doanh, thu nhập từ môi giới và lãi cho vay ký quỹ. Các hoạt động kinh doanh tự doanh bao gồm đầu tư và kinh doanh phái sinh chênh lệch giá. Nếu doanh thu môi giới, lãi cho vay ký quỹ của 5 công ty chứng khoán dẫn đầu thị phần môi giới tại HOSE khá tương đồng với thị phần môi giới, thì cần lưu ý rằng mặc dù quy mô SSI thấp hơn về mặt Vốn chủ sở hữu Tổng tài sản Tài sản và nguồn vốn của VPS vượt SSI về lợi nhuận trên tài sản của PVTPL (Bảng 5).
Thị phần môi giới chứng khoán là kết quả từ các giao dịch phái sinh của khách hàng và nhà đầu tư của công ty chứng khoán này. Thị phần giao dịch phái sinh của HCM, VND và SSI chỉ lần lượt là 12,54%, 8,06% và 6,62%, trong đó ngay cả VCI cũng không thể lọt vào top 10 (doanh nghiệp đầu tư xếp cuối với thị phần 1,22%).
Theo Doanh nghiệp & Tiếp thị (link)
